Czym jest tlenek etylenu?
Tlenek etylenu (oksiran) jest organicznym związkiem chemicznym pochodzącym z grupy cyklicznych eterów. To bezbarwny gaz, który w niskich temperaturach skrapla się w ciecz i miesza z wodą oraz większością rozpuszczalników organicznych. Jego opary są łatwopalne i wybuchowe. Tlenek etylenu może być toksyczny zarówno jako ciecz, jak i gaz. Wykazuje również działanie narkotyczne. Okres utajenia pomiędzy narażeniem na działanie tlenku etylenu, a wystąpieniem związanych z tą substancją nowotworów wynosi od 9 do 20 lat [2].
Zastosowanie tlenku etylenu:
- gazowa sterylizacja sprzętu medycznego, przypraw spożywczych i środków farmaceutycznych;
- przypraw spożywczych;
- środków farmaceutycznych;
- jako środek bakterio- i grzybobójczy przy konserwacji m.in. książek;
- do produkcji glikolu etylenowego, trójetanoloaminy.
Działanie tlenku etylenu
Związek ten ze względu na silne właściwości alkilujące działa genotoksycznie (tj. wchodzi w reakcję z DNA, co obserwowano u zwierząt doświadczalnych) i mutagennie (wywołuje trwałe i dziedziczone zmiany w genotypie komórki) powodując powstawanie nowotworów” – czytamy na stronie Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEŻ). Dlatego właśnie jego stosowanie w produkcji żywności i w rolnictwie jest już od 30 lat zakazane w Unii Europejskiej.
I to właśnie z tego powodu odpowiednie służby państw członkowskich, odpowiedzialne za bezpieczeństwo żywności, wycofują z obrotu całe partie gotowych wyrobów spożywczych i różnych dodatków do żywności (w tym m.in. mączkę chleba świętojańskiego – E 410), w których stwierdzono obecność tlenku etylenu [2].
Tlenek etylenu (EtO) jest pestycydem wymienionym w rozporządzeniu WE nr 396/2005 w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (MRL). Ten pestycyd jest zakazany w żywności w UE od 1991 roku. Jednak 9 września 2020 r. Belgia zarejestrowała wysoki poziom EtO w nasionach sezamu z Indii. Poziom ten wynosił 30,1 mg/kg i przekraczał europejski MRL dla sezamu, który wynosi 0,05 mg/kg [1].
Rys 1. Podsumowanie informacji o zgłoszeniach EtO z bazy RASFF w okresie od sierpnia 2020 do sierpnia 2021 a) liczba ogłoszeń dotyczących EtO w żywności; b) % zgłoszeń związanych z EtO w danym miesiącu; c) rozkład stężeń EtO w zanieczyszczonych produktach organicznych i konwencjonalnych.
Dopuszczalne poziomy (NDP) tlenku etylenu w produktach spożywczych
Ze względu na fakt, że zgodnie z przepisami obowiązującymi w UE, żywność nie może być poddawana działaniu tlenku etylenu, obowiązujące wartości najwyższych dopuszczalnych poziomów (NDP) tego związku we wszystkich produktach spożywczych ustanowiono na poziomie odpowiadającym granicy oznaczalności (jest to tzw. „techniczne zero”) [5].
Ustalenie toksykologicznych wartości odniesienia (takich jak akceptowalne dzienne pobranie, ADI czy ostra dawka referencyjna, ARfD) dla tego typu substancji będących genotoksycznymi kancerogenami, jest niemożliwe. W tej sytuacji należy uznać, że obecność tlenku etylenu w żywności (czy składnikach wykorzystywanych do jej produkcji) niezależnie od stwierdzonego poziomu jest nieakceptowalna, a regularne spożywanie produktów zawierających pozostałości tej substancji może wiązać się z potencjalnym ryzykiem wywoływania negatywnych skutków dla zdrowia konsumentów [3].
Lista wycofanych produktów z powodu tlenku etylenu
Lista GIS produktów wycofanych z powodu tlenku etylenu jest coraz dłuższa. Od września 2020 r. do kwietnia 2021 r. 433 z 512 zgłoszeń zanieczyszczeń EtO w RASFF dotyczyło nasion sezamu. W późniejszym czasie do listy dołączyły m.in. lody, przetwory mięsne i rybne, napoje roślinne (sojowe, kokosowe, migdałowe) czy przyprawy, m.in. kurkuma, a także suplementy diety, takie jak aszwaganda, palma sandałowa czy magnez [4].
Limity MRL:
- dla złożonych środków spożywczych uzgodniono limit MRL na poziomie 0,02 mg/kg;
- dla dodatków do żywności i materiałów paszowych limit MRL na poziomie 0,1 mg/kg;
- dla żywności dla dzieci MRL dla sumy parametrów 0,01 mg/kg;
- dla suplementów diety MRL wynosi 0,1 mg/kg w produkcie końcowym;
- dla mieszanek paszowych MRL wynosi 0,02 mg/kg.
Jak chronić się przed ETO?
Czy przed ETO można się chronić? Do pewnego stopnia tak, jak najczęściej wybierając produkty lokalne i z surowców pochodzących z UE. Pamiętajmy jednak, że zawierające go nasiona czy przyprawy mogą być obecne w codziennych produktach, choćby takich jak pieczywo.
Literatura:
[1] Dudkiewicz A., Dutta P., Kołożyn-Krajewska D., (2022) Ethylene oxide in foods: current approach to the risk assessment and practical considerations based on the European food business operator perspective. European Food Research and Technology, 248: 1951–1958.
[2] Dever J.P., George K.F, Hoffman W.C., Soo H., (2000) Ethylene Oxide. Wiley Online Library.
[3] European Commission (2022) RASFF—food and feed safety alerts. In: Food safety. https://ec.europa.eu/food/safety/rasff-food-and-feed-safety-alerts_en.
[4] European Commission (2020) COMMISSION IMPLEMENTING REGULATION (EU) 2020/1540 of 22 October 2020 amending Implementing Regulation (EU) 2019/1793 as regards sesamum seeds originating in India https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32020R1540.
Zapraszamy do bezpośredniego kontaktu i współpracy z GBA POLSKA!
GBA POLSKA Sp. z o.o. od 20 lat jest rzetelnym i wiarygodnym partnerem w obszarze badań laboratoryjnych i usług intelektualnych dla żywności, środowiska i kosmetyków.
